Αρχιμανδρίτης Καλλίνικος Σταματιάδης (1792-1877)
Ένας Λόγιος κληρικός από το Καζαβήτι Θάσου
Μια από τις πιο αξιόλογες μορφές του νησιού μας, που έζησε και έδρασε τον προηγούμενο αιώνα, αναμφισβήτητα ήταν και ο αρχιμανδρίτης Καλλίνικος Σταματιάδης. Η δράση του περιέλαβε πολλούς τομείς, το θρησκευτικό, κοινωνικό και εθνικό.
Η παρουσίαση της προσωπικότητας του αρχιμανδρίτη Καλλίνικου Σταματιάδη είναι δίκαιη και επιβεβλημένη, αξίζει μάλιστα να γίνει γνωστή στο ευρύτερο κοινό , γιατί τίμησε επάξια τον τόπο μας με την ιδιότητα του κληρικού και πνευματικού ποιμένα του γένους μας.
Μολονότι οι πληροφορίες μας για τη δυναμική και δραστήρια προσωπικότητα του Καλλίνικου Σταματιάδη και το έργο του είναι πολύ λίγες, δεν παύουν όμως να είναι σημαντικές και να μας δίνουν τη δυνατότητα να σκιαγραφήσουμε την προσωπικότητά του και να παρουσιάσουμε το έργο του. Με την προσωπικότητα του αρχ. Καλλίνικου Σταματιάδη τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκαν ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης Απόστολος Βακαλόπουλος και ο καθηγητής Θεολογίας Νικόλαος Μιχαλόπουλος, από τις μονογραφίες των οποίων αντλήσαμε τις πληροφορίες μας γι' αυτή την εισήγηση.
Η ζωή του
Ο Καλλίνικος Σταματιάδης γεννήθηκε στο Καζαβήτι της Θάσου γύρω στο 1792, από γονείς αγρότες, αλλά αρκετά εύπορους. Εκεί έζησε τα πρώτα του παιδικά χρόνια, όπου μέχρι σήμερα σώζεται μισογκρεμισμένο το πατρικό του σπίτι στον κάτω μαχαλά του Μεγάλου Καζαβητίου.
Το ανήσυχο πνεύμα του και η δίψα για μάθηση φαίνεται από το γεγονός πως, μόλις εννιά χρόνων και μέσα στην Τουρκοκρατία, αφήνει την ιδιαίτερη πατρίδα του και πηγαίνει στο Άγιο Όρος, για να φοιτήσει στην ξακουστή Αθωνιάδα Σχολή, να μάθει γράμματα και να ικανοποιήσει τις έμφυτες κλίσεις του. Εκεί παρέμεινε δώδεκα χρόνια, μέχρι το 21ο έτος της ηλικίας του και συγκεκριμένα μέχρι το 1813. Στα χρόνια αυτά απόκτησε σπουδαία μόρφωση, γνώρισε το ένδοξο παρελθόν του σκλαβωμένου γένους του και άρχισε να οραματίζεται τη λευτεριά της πατρίδας του.
Την εποχή αυτή, όταν ο απελευθερωτικός αγέρας της Φιλικής Εταιρείας έφθασε και στο Άγιο Όρος, ο Καλλίνικος Σταματιάδης πρόθυμα δέχθηκε να γίνει μέλος της και να εργαστεί για τη διάδοση των σκοπών της, προσφέροντας τις υπηρεσίες του στην προετοιμασία του επαναστατικού αγώνα, τόσο στη Χαλκιδική όσο και στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Θάσο. Στο χρονικό διάστημα από το 1813 μέχρι το 1830 ο Καλλίνικος κινείται μεταξύ Θάσου, Αγίου Όρους και Κασσάνδρας Χαλκιδικής, υπηρετώντας τις ανάγκες του Έθνους μας. Ο λαμπρός αυτός κληρικός είναι που μύησε στη Φιλική Εταιρεία τον αρχηγό της επανάστασης στη Θάσο Χατζή Γιώργη. Μετά από συναντήσεις και συνομιλίες, κατόρθωσε να τον πείσει να ηγηθεί του απελευθερωτικού κινήματος στη Θάσο. Έτσι, στις αρχές του καλοκαιριού του 1821, ξεσηκώθηκε ολόκληρο το νησί για να αποκτήσει τη λευτεριά του. Τα παλικάρια του Χ" Γιώργη νίκησαν τους Τούρκους στον Ποτό και τους έδιωξαν από το νησί.
Αργότερα όμως, οι Τούρκοι επανήλθαν και απάντησαν με αντίποινα οδυνηρά για τους κατοίκους του νησιού. Τα αποτελέσματα αυτού του επαναστατικού κινήματος δεν ήταν θετικά, έδωσαν όμως στους Τούρκους να καταλάβουν πως και η Θάσος θέλει τη λευτεριά της και κινείται μαζί με όλες τις άλλες επαναστατικές ελληνικές δυνάμεις για την αποτίναξη του ζυγού. Η προσφορά του Καλλίνικου στο κίνημα αυτό υπήρξε μεγάλη και δείχνει την πατριωτική του αγωνία, γιατί, αν και κινείται κυρίως στη Χαλκιδική και συγκεκριμένα στο Άγιο Όρος, βρίσκει την ευκαιρία να ξεσηκώσει τους κατοίκους της ιδιαίτερης πατρίδας του. Η συμπεριφορά του αυτή είναι μια έμπρακτη εκδήλωση της πατριωτικής φλόγας που έκαιγε στα στήθια αυτού του κληρικού.
Η προσφορά του Καλλίνικου στον αγώνα του 1821 και συγκεκριμένα η δράση του, τόσο στη Χαλκιδική όσο και στη Θάσο, εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από το ελεύθερο πια ελληνικό κράτος, αφού ο Βασιλιάς Όθων τον επιβράβευσε στις 17 Μαΐου 1844 απονέμοντάς του το παράσημο του " αργυρού νομισματόσημου ".
Το 1830 τον Καλλίνικο Σταματιάδη τον βρίσκουμε εφημέριο στη Μητρόπολη των Σερρών. Εκεί γνωρίζεται με τον προηγούμενο της Μεγίστης Λαύρας Γαβριήλ και πείθεται να επιστρέψει στο Άγιο Όρος, να μονάσει και να ασκηθεί στη μονή της Μεγίστης Λαύρας. Δεν κατόρθωσε όμως να πραγματοποιήσει την επιθυμία του αυτή, γιατί τον ίδιο κιόλας χρόνο οι πατέρες της μονής εκλέγουν και στέλνουν στην ελληνική κοινότητα της Βιέννης ως εφημέριό της τον Καλλίνικο. Στην εκεί ελληνική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπηρέτησε ευδοκίμως οκτώ χρόνια, αναπτύσσοντας αξιόλογη δράση, ώστε για πολλά χρόνια οι απόδημοι Έλληνες της Βιέννης θυμούνταν το σεμνό κληρικό, το δραστήριο εργάτη του Ευαγγελίου, το φλογερό πατριώτη και το σοφό δάσκαλο. Λόγοι όμως υγείας τον αναγκάζουν το 1838 να έρθει στην Αθήνα. Εκεί οι πολλοί γνωστοί του ενδιαφέρθηκαν και του έδωσαν μια θέση δασκάλου σ' ένα σχολείο θηλέων. Το 1839 πήγε ως δάσκαλος στο χωριό Γωνιά της Κρήτης, αλλά έμεινε ένα μόνο χρόνο, γιατί ξέσπασε η Κρητική επανάσταση και αναγκάστηκε να ξαναγυρίσει στην Αθήνα. Υπηρέτησε μερικούς μήνες ως εφημέριος στην Καπνικαρέα και δύο περίπου χρόνια στους Αγίους Θεοδώρους. Το1844 μαζί με τον αρχιμανδρίτη Πολύκαρπο, συνοδεύοντας τα μέλη της ρωσικής πρεσβείας, επισκέφθηκε με ρώσικο ατμόπλοιο το Άγιο Όρος.
Ο ερχομός του στις Καρυές συμπίπτει με την ολοκλήρωση των εργασιών της νεόκτιστης σχολής για την αντιμετώπιση των πνευματικών αναγκών, μια και η Αθωνιάδα Σχολή είχε παρακμάσει και είχε παύσει να υπάρχει. Οι πατέρες των Καρυών, που γνώριζαν τη μόρφωση του, τον παρακάλεσαν να αναλάβει τη διεύθυνση της Σχολής. Στη Σχολή των Καρυών δίδαξε τρία χρόνια. Στο διάστημα αυτό συνάντησε πολλές δυσκολίες εκ μέρους κυρίως των Ιερών Μονών, που ήθελαν να επεμβαίνουν στα ζητήματα της Σχολής και να δημιουργούν προβλήματα. Στα τέλη του 1847 ο Καλλίνικος Σταματιάδης εγκαταλείπει το Άγιο Όρος και έρχεται στην Αθήνα. Τότε του προτείνεται η θέση του εφημέριου στην ελληνική εκκλησία του Σωτήρος στο Μόναχο, που την αποδέχεται και θα παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του.
Η ελληνική κοινότητα του Μονάχου ήταν μια από τις πιο αξιόλογες ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού. Ανέπτυξε σπουδαία δραστηριότητα, βοήθησε τους Έλληνες της Γερμανίας και συνέβαλε σημαντικά στην πνευματική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της Ελλάδας. Ο Καλλίνικος Σταματιάδης ήταν ο 6ος, κατά σειρά, αρχιμανδρίτης της Ελληνικής κοινότητας του Μονάχου, όπου υπηρέτησε από το Μάρτιο του 1848 έως τον Απρίλιο του 1877. Μολονότι στα χρόνια αυτά της εφημερίας του γνώρισε πολλές πικρίες και αντιξοότητες , εντούτοις κατόρθωσε να επιβληθεί και να επιτύχει όλα όσα σχεδίασε και να αφήσει πραγματικά μια ένδοξη εποχή στα χρονικά της Ελληνικής Εκκλησίας του Μονάχου.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τις ακόλουθες ενέργειες του:
- Άψογη και σθεναρή ήταν η στάση του Καλλίνικου στις απαιτήσεις των Προτεσταντών του Μονάχου, που με αίτησή τους στο βασιλιά της Βαυαρίας ζητούσαν επίμονα να τους δοθεί ο Ναός του Μονάχου, μια και η ελληνική κοινότητα δεν είχε πια μέλη και η ατμόσφαιρα για τους λίγους Έλληνες που απόμειναν μετά την έξωση από την Ελλάδα του Όθωνα ήταν εχθρική. Ο Καλλίνικος, από την πρώτη κιόλας, στιγμή, κατάλαβε πως αν χαθεί ο Ναός, θα εξαφανισθεί και η ελληνική κοινότητα που ήταν συσπειρωμένη γύρω απ' αυτόν, γιατί ουσιαστικά ο Ναός ήταν η ψυχή της Κοινότητας. Η οριστική λύση αυτού του προβλήματος ήρθε, όταν πέτυχε ο Καλλίνικος, με διάφορα έγγραφα προς την Ελληνική Κυβέρνηση, να εκδοθεί νόμος, που να καθορίζει την ετήσια δαπάνη (750 δρχ) της Ελληνικής Εκκλησίας του Μονάχου που θα αναλάμβανε στο εξής η Ελληνική Κυβέρνηση ( 15 Οκτώβρη 1865 ).
- Ενδιαφέρθηκε ακόμη και για την επισκευή του Ναού της Κοινότητας. Το 1860 πρότεινε στον πρεσβευτή της Ελλάδας '' την αναγκαιότητα και επείγουσαν επισκευήν της Εκκλησίας έσωθεν και έξωθεν " και στις αρχές του 1861 άρχισαν οι εργασίες της επισκευής.
- Ο Καλλίνικος, κοντά στα ποιμαντικά του καθήκοντα, έβρισκε και λίγο χρόνο για να παραδίδει τα Ιερά Μαθήματα στους Ελληνόπαιδες του Μονάχου. Τη διδασκαλία στα κατώτερα εκπαιδευτήρια άρχισε μόλις το 1849, γιατί πιο μπροστά δεν υπήρχαν Ελληνόπαιδες. Έτσι άρχισε να λειτουργεί και πάλι " το των ευγενών Παρθεναγωγείον " με δάσκαλο των Ιερών Μαθημάτων τον αρχιμανδρίτη Καλλίνικο Σταματιάδη. Μέσα σε διάστημα τριών μηνών κατόρθωσε ο Καλλίνικος να συγκεντρώσει περίπου 25 - 30 μαθήτριες διαφόρων ορθοδόξων οικογενειών που προέρχονταν από τη Μολδαβία , Ρωσία και Ελλάδα. Δίδασκε με επιτυχία κατήχηση δυο φορές την εβδομάδα. Αυτό διήρκεσε μέχρι το 1876.
- Μια άλλη ενέργεια του Καλλίνικου Σταματιάδη, που αξίζει να επαινεθεί, είναι και το γεγονός πως το 1856 καθιέρωσε στην Ελληνική Εκκλησία του Μονάχου ληξιαρχικό βιβλίο, όπου καταγράφονται οι διάφορες δωρεές Ελλήνων και Φιλελλήνων. Είναι και αυτό μια ένδειξη της ευσυνειδησίας του Καλλίνικου, που δείχνει πως εργαζόταν για την πρόοδο και μόνο της Ελληνικής Εκκλησίας του Μονάχου. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας τις μεγάλες δωρεές της Ρωσικής αυτοκρατορίας και άλλων δωρητών στην Ελληνική Εκκλησία του Μονάχου, καταλαβαίνουμε τη σημασία της ύπαρξης ενός ληξιαρχικού βιβλίου - Αρχείου του Ναού, που εισήγαγε ο Καλλίνικος.
- Αξιοπρόσεκτο είναι και το εξής: Όταν με τις ενέργειές του πέτυχε την ετήσια χρηματική επιχορήγηση της Ελληνικής Κυβέρνησης 750 δρχ προς την Ελληνική Εκκλησία του Μονάχου, ο Καλλίνικος καθιέρωσε ώστε ο εκάστοτε αρχιμανδρίτης της Κοινότητας του Μονάχου να τα παραδίνει αμέσως στο Ταμείο της Εκκλησίας επί αποδείξει. Δείχνει και αυτή του η ενέργεια την ανωτερότητα του χαρακτήρα του. Μάλιστα από τη σωζόμενη αλληλογραφία του με τους συγγενείς του της Θάσου, φαίνεται καθαρά πως τα οικονομικά του δεν ήταν καλά, αφού δεν μπορούσε να αναλάβει τα έξοδα σπουδών του ανεψιού του Κων/νου Δημητρούδη που σπούδαζε γιατρός στο Μόναχο.
- Τέλος, ο Καλλίνικος κατόρθωσε, με την πραότητα του χαρακτήρα του, την παροιμιώδη σύνεσή του, την υπομονή και προπαντός την αγάπη του για την κοινότητα, να αντιμετωπίσει κατά τον καλύτερο τρόπο τα προβλήματα των Ελλήνων ομογενών και φοιτητών του Μονάχου. Για τις προσπάθειές του αυτές ο μεγάλος ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας, ο οποίος ήταν φοιτητής στο Μόναχο με κρατική υποτροφία την περίοδο αυτή, με πολλή τέχνη φιλοτέχνησε την προσωπογραφία του Καλλίνικου, εκτιμώντας προφανώς τον άνδρα και το έργο του. Η αυθεντική εκείνη προσωπογραφία δυστυχώς χάθηκε. Οι συγγενείς του όμως έχουν διασώσει αντίγραφά της.
Επιπλέον είναι αξιοσημείωτο ότι ο Όθων του απένειμε το 1856 τον "αργυρούν Σταυρόν των Ιπποτών του Βασιλικού Αυτού Τάγματος του Σωτήρος '' για τη μακρόχρονη, ακριβή και ιεροπρεπή εκπλήρωση των καθηκόντων του, ως εφημέριου της Ελληνικής Εκκλησίας του Μονάχου, και για τις αφιλοκερδείς και ακούραστες προσπάθειές του σχετικά με τη θρησκευτική εκπαίδευση των ορθοδόξων Ελληνόπαιδων του Μονάχου. Αργότερα, το 1863, τιμήθηκε και από τον Τσάρο της Ρωσίας Αλέξανδρο Β΄ με το παράσημο του λαιμού της Αγίας Άννης Β΄ Τάξεως. Τον Απρίλιο του 1877 ο Καλλίνικος Σταματιάδης πέθανε στο Μόναχο μετά από υπηρεσία 29 ετών στο Ναό της ελληνικής Κοινότητας του Μονάχου. Πέθανε σχεδόν φτωχός. Η μόνη του περιουσία ήταν 50 περίπου χρυσά νομίσματα ξένων χωρών και λίγα πολύτιμα σκεύη, και φυσικά, τα βιβλία του, που τα χάρισε στους πατριώτες του. Αυτά τα περιουσιακά του στοιχεία και κυρίως τα βιβλία του ήρθαν στη Θάσο, στο Θεολόγο.
Η συγγραφική του δράση
Σχετικά με το συγγραφικό έργο του αρχιμανδρίτη Καλλίνικου Σταματιάδη δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες, γιατί, δυστυχώς, και αυτή η βιβλιοθήκη του Καλλίνικου που τη χάρισε στους συγγενείς του στο Θεολόγο της Θάσου, καταστράφηκε από τους ιδίους, γιατί δε γνώριζαν την αξία της.Από προφορικές πληροφορίες, που προέρχονται από την Ιερά Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους, συμπεραίνουμε ότι ο Καλλίνικος έγραψε ένα "περισπούδαστο βιβλίο - Ισαάκ ο Σύρος - το οποίο είναι δυσεύρετο ". Ο ιστορικός Απόστολος Βακαλόπουλος αναφέρει πως ο Καλλίνικος, όταν ήρθε στη Μονή Βατοπεδίου, άρχισε να αντιγράφει τα ανέκδοτα σχόλια του Νικήτα Σερρών στους λόγους του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Εκείνο πάντως που είναι βέβαιο, αποτελεί το γεγονός πως ο Καλλίνικος Σταματιάδης είχε μια έμφυτη τάση και στη συγγραφή. Αυτό φαίνεται από τη σωζόμενη αλληλογραφία του προς τους συγγενείς του. Από τις επιστολές αυτές καταλαβαίνουμε τον πόθο του για την πρόοδο της πατρίδας του, της Θάσου, το ενδιαφέρον του για τα Ελληνόπουλα, που τα θέλει μορφωμένα και σπουδαγμένα, και γενικά το πάθος του για τα γράμματα.
Αναφέρουμε μερικά αποσπάσματα από τις επιστολές του:
"....Η ημετέρα πατρίς, γράφει, η γεννήσασα ημάς είναι εις κατάστασιν παρά πάσαν άλλην ομοίαν αυτής, να πράξη πολλά καλά υπέρ αυτής. Εν όσω όμως λείπει η σύμπνοια και η ομόνοια από τα μέλη τα διευθύνοντα αυτήν, εν όσω φθονούνται και προσπαθούσι τις να καταβάλη τον άλλον, να λάβη επιρροήν εις τους απλουστέρους, να απατά αυτούς ευκολώτερα, ποτέ η πατρίς ημών δεν θέλει ευδαιμονήσει. Διό, παρακαλώ, όταν κατά ανάγκην ποιήτε συνελεύσεις, το λεγόμενον μάζωμα των προεστώτων, μη λείπητε να σκέπτεσθε περί των αναγκών της πατρίδας ...." (4 / 16 - 10 - 1872 ).
Στις 20 - 10 - 1850 στέλνει ένα γράμμα στους συμπατριώτες του που τον κάλεσαν να έρθει στη Θάσο και να πάρει τη θέση του Δάσκαλου στο σχολείο που είχαν ιδρύσει στο Θεολόγο, και δικαιολογεί την άρνησή του. Τους γράφει: " τώρα πλέον εγήρασα, η ελπίς του να κατορθώσω παρήλθε, τώρα θέλω θεωρεί άλλο τι, τουτέστι θέλω περιμένει το τέλος " και συνεχίζει : "προσέχετε παρακαλώ να είναι το έργον αυτό το θείον διαρκές και όχι εφήμερον, καθώς συνηθίζουν να γίνωνται όλα τα πράγματα και αυτού εις την πατρίδα μας και εις τα λοιπά άλλα μέρη των τόπων αυτών....Αν δεν εκπαιδεύσητε την νεολαίαν της πατρίδος, μην ελπίζητε ότι θα έχητε καλούς Χριστιανούς και τιμίους πολίτας, μην ελπίζητε ότι οι διάδοχοι υμών θα καλλιτερεύσουν την κατάστασιν της νήσου ούτε εις μέσα πόρων ούτε εις ηθικήν κατάστασιν ουδέ εις την μεταξύ υμών εμπιστοσύνην. Αλλά και εις τούτο απαιτείται προσοχή μεγάλη, όχι μόνον απλώς λέξεις να μάθωσιν, αλλά και θρησκείαν και οικονομίαν και ηθικήν διότι αι λέξεις μόναι δεν ωφελούν εις άλλο τι, ει μή να αποκαταστήσουν τον άνθρωπον λάλον καί ανόητον. Τα πράγματα κάμνουν τον άνθρωπον φρόνιμον, και ταύτα συνοδευμένα με τα γράμματα."
Πιστεύουμε πως ο Καλλίνικος έγραφε συνέχεια τις σκέψεις του και κρατούσε σημειώσεις των κατηχητικών μαθημάτων του στις μαθήτριες του Μονάχου. Από τα έγγραφά του αυτά, τις σημειώσεις και ίσως τα απομνημονεύματά του, δυστυχώς, δεν έχει περισωθεί τίποτε.
Αυτός ήταν ο αρχιμανδρίτης Καλλίνικος Σταματιάδης, ο λόγιος κληρικός της Θάσου. Άνθρωπος ταπεινός, κληρικός σεμνός, πατριώτης φλογερός, δάσκαλος σοφός. Δίκαια οι κάτοικοι του Μονάχου του χάρισαν την προσωνυμία ο Έλληνας Πνευματικός. Με τη δράση του στην ελληνική κοινότητα του Μονάχου, την ευσέβειά του, την αγάπη του προς τους Έλληνες σπουδαστές του Μονάχου, το πάθος του για τη θρησκεία και την Ελλάδα τίμησε τη θέση του και διακρίθηκε ιδιαίτερα, γιατί πάνω απ' όλα τοποθετούσε τα συμφέροντα της Ελληνικής Εκκλησίας και την πρόοδο της πατρίδας του. Ως λόγιος και γνώστης της κατάστασης στην Ευρώπη, πίστευε πως για να προοδεύσει η πατρίδα του έπρεπε οι συμπατριώτες του να μορφωθούν. Γι' αυτό δόθηκε ολοκληρωτικά σ' αυτόν τον τομέα και μπορούμε να πούμε πως, παρόλο που αντιμετώπιζε πολλές δυσκολίες στην ξενιτιά και αγωνιζόταν μόνος του χωρίς μέσα, πέτυχε απόλυτα στο έργο του, τίμησε την αποστολή του, έμεινε πιστός στο καθήκον και προσέφερε τον εαυτό του στην πατρίδα και στο Θεό.
Είναι μεγάλη τιμή για μια περιοχή να βγάζει τέτοια αναστήματα, παραδείγματα για μίμηση από τις νεότερες γενιές.
