Ο θάνατος, ως φυσικό αποτέλεσμα και τελευταίος σταθμός της ζωής, ασκεί την επίδραση του σε κάθε ανθρώπινο όν. Παρά την παγκοσμιότητα, όμως, του φαινομένου, κάθε περιοχή ακολουθεί τα δικά της έθιμα και το δικό της τυπικό, για να συνοδεύσει τους ανθρώπους της στην τελευταία τους κατοικία. Έτσι και στη Θάσο τελείται με τα δικά του χαρακτηριστικά, που διαμορφώθηκαν αιώνες πριν και διατηρούνται αναλλοίωτα στο πέρασμα των χρόνων.

Ο Νεκρός

Μόλις οι παρευρισκόμενοι διαπιστώσουν ότι ο άνθρωπος τους είναι νεκρός, ανοίγουν κατευθείαν τα παράθυρα, για να μπει καθαρός αέρας και να φύγει το κακό.Κάποιος, που δεν ανήκει στο στενό οικογενειακό περιβάλλον, σκεπάζει τα μάτια με τα χέρια του και σιγά - σιγά κατεβάζει τα βλέφαρα ως το τέλος.Φράσσουν το στόμα, τη μύτη και τα αυτιά με βαμβάκι, που θα απορροφήσει τυχόν "υγρά" που θα "βγάλει" ο νεκρός. Με βρεγμένο πανί καθαρίζουν ολόκληρο το σώμα. Στο ντύσιμο ακολουθείται συγκεκριμένη σειρά: πρώτα του φορούν τα εσώρουχα, που πρέπει να είναι καινούρια και άπλυτα' ύστερα παντελόνι ή φούστα, ανάλογα με το φύλο του νεκρού, πουκάμισο ή μπλούζα και τέλος κάλτσες και παπούτσια. Σταυρώνουν τα χέρια, με το δεξί από πάνω, και τα δένουν με λευκό μαντίλι. Με άλλο λευκό μαντίλι σφίγγουν το κεφάλι με το πηγούνι, για να κλείσει καλά το στόμα. Με λευκές πετσέτες σκεπάζουν τους καθρέπτες και κάθε γυαλιστερή επιφάνεια. Στη συνέχεια ισιώνουν τα πόδια, διορθώνουν τυχόν ατέλειες στο ντύσιμο και πριν "κρυώσει" τον τοποθετούν στο φέρετρο, που πρέπει να έχει σχήμα "βάρκας" για το πέρασμα στον "άλλο κόσμο", και να είναι φτιαγμένο από ντόπιο ξυλουργό. Το φέρετρο τοποθετείται σε μεγάλο τραπέζι, κάτω από οποίο στρώνεται ένα χωριάτικο χαλί. Σε ορισμένα χωριά του νησιού το σώμα τοποθετείται χωρίς φέρετρο σε τραπέζι (Ραχώνι -Άγιος Γεώργιος) ή σε κρεβάτι (Παναγία). Άφθονα λουλούδια θα καλύψουν σιγά - σιγά το σώμα, το οποίο θυμιατίζουν με λιβάνι συχνά, ενώ κοντά στο κεφάλι καίνε τα κεριά που ανάβουν όσοι έρχονται να τον αποχαιρετήσουν. Το κεφάλι του νεκρού "βλέπει" πάντα την πόρτα, μια και είναι έτοιμος να αποχωρήσει οριστικά από το σπίτι. Το ξενύχτισμα , η "αγρυπνία", διαρκεί 24 ώρες και γίνεται με σκοπό να "κρυώσει" καλά το σώμα, μήπως και ξαναζωντανέψει, αφού παρουσίασε φαινόμενα νεκροφάνειας. Συμμετέχουν στενοί συγγενείς, φίλοι και γείτονες, οι οποίοι εκδηλώνουν τη συντριβή τους με γοερό κλάμα, λιποθυμίες και ξεφωνητά. Όσοι δεν εκδηλώνουν έντονα τη λύπη τους θεωρούνται σκληροί και αναίσθητοι! Όλη τη νύχτα το πρόσωπο του νεκρού σκεπάζεται με το σάβανο ή με ένα κομμάτι τούλι. Όλη τη νύχτα διαβάζεται το "ψαλτήρι" δυνατά, ένα βιβλίο γεμάτο ευχές για το νεκρό. Όποιος κάνει αρχή στην ανάγνωση πρέπει και να το τελειώσει, ανεξάρτητα από το πόσοι θα παρεμβληθούν.

Εκφορά και Ταφή

Τον νεκρό θα βγάλουν από το σπίτι του φίλοι, όχι συγγενείς. Μια από τις γυναίκες που θα μείνουν στο σπίτι για καθάρισμα, ρίχνει στη σκάλα ένα ποτήρι νερό και, στη συνέχεια, το σπάζει για να ξορκίσει το κακό! Η νεκρώσιμη πομπή σχηματίζεται με την ακολουθία των εξαπτέρυγων και του παπά, που προηγούνται του νεκρού και των συγγενών και φίλων που ακολουθούν το φέρετρο. Όσοι στο δρόμο τους θα συναντήσουν την πομπή πρέπει να παραμερίσουν, να σταθούν προσοχή, να βγάλουν το καπέλο τους και να κάνουν το σταυρό τους. Όσων τα σπίτια βρίσκονται κοντά στο δρόμο που θα ακολουθήσει η κηδεία, φροντίζουν να έχουν κλείσει τις πόρτες και τα παράθυρα, για να μην τους "βρει το κακό". Αν κοιμάται αβάπτιστο μωρό τοποθετούν ένα ψαλίδι κάτω από το μαξιλάρι του ή, αν είναι απλωμένα τα ρούχα του για στέγνωμα, τα μαζεύουν αμέσως στο σπίτι. Στην εκκλησία κρατούν όλοι ένα κερί αναμμένο, εκτός από τους στενούς συγγενείς. Όταν τελειώσει η νεκρώσιμη ακολουθία, ακολουθεί το νεκροφίλημα. Πρώτος θα "χαιρετίσει" ο παπάς και μετά η οικογένεια, η οποία, στη συνέχεια, στην πόρτα του ναού, θα δεχτεί τις συλλυπητήριες ευχές, όπως: "Ζωή σε σας", "Καλή ανάπαυση", "Θεός σ' χωρέσ' τον", "Καλή παρηγοριά", ενώ ο κόσμος δίνει "τον τελευταίο ασπασμό" στο νεκρό.

Μετά την ταφή

Όλοι οι παρευρισκόμενοι στην κηδεία θα πλύνουν συμβολικά τα χέρια τους και θα περάσουν από το σπίτι του νεκρού, στο οποίο οι συγγένισσες έχουν αντικαταστήσει όλα τα στρωσίδια, με άλλα καθαρά, για το τρισάγιο και τον "καφέ της παρηγοριάς". Προσφέρουν ακόμα παξιμάδι, κονιάκ και σοκολατένιες ελιές για τη συγχώρηση των αμαρτιών του νεκρού και την ανάπαυση της ψυχής του. Οι πολύ στενοί συγγενείς παρακάθονται και σε επικήδειο γεύμα, όπου προσφέρονται φασόλια ή πατάτες φούρνου, ζυμαρικά, ψαρικά και σαλάτες. Το κρέας απαγορεύεται, γιατί επικρατεί η δοξασία ότι συμβολίζει το σώμα του ιδίου του νεκρού. Απαραίτητο θεωρείται το μαύρο κρασί. Τέλος, όλοι αποχωρούν για να αφήσουν όσους έχασαν τον "δικό τους άνθρωπο" να ξεκουραστούν και να ηρεμήσουν, μιας και ξημερώνει η τρίτη μέρα από το θάνατο και το έθιμο επιβάλλει να πλυθούν όλα τα στρωσίδια και να καθαριστεί καλά το σπίτι.

Μέχρι την εκταφή. Το πένθος

Η γυναίκα, για να εκδηλώσει το πένθος της, φοράει μαύρα ρούχα, μαύρες κάλτσες και μαύρο μαντίλι στο κεφάλι, αν μείνει χήρα ή είναι μητέρα νεαρού νεκρού. Δεν είναι συνηθισμένο να κόβει τα μαλλιά της. Δεν κυκλοφορεί ελεύθερα έξω, επισκέπτεται μόνο τα νεκροταφεία και δέχεται επισκέψεις στο σπίτι για παρηγοριά. Η χήρα φοράει τα μαύρα μέχρι το τέλος της ζωής της. Η παντρεμένη κόρη ή αδελφή τα φοράει ένα χρόνο, ενώ η αδέσμευτη τρία. Αν σ' αυτό το διάστημα χρειαστεί να παραβρεθούν σε κάποιο ευχάριστο γεγονός, σκεπάζουν τους ώμους με ένα λευκό ή χρωματιστό μαντίλι. Ο άντρας πενθεί φορώντας μαύρη ταινία στο μανίκι για σαράντα μέρες. Για το ίδιο χρονικό διάστημα μένει ακούρευτος και αξύριστος. Το σπίτι δεν στολίζεται ιδιαίτερα, δεν υπάρχουν λουλούδια στα βάζα, δεν προσφέρουν γλυκά, παρά μόνο καφέδες και παξιμάδια, ούτε μαγειρεύεται κρέας για σαράντα μέρες. Στις πολύ χαρούμενες μέρες - Χριστούγεννα ή Πάσχα -καμιά διακόσμηση δεν πρέπει να κάνει τους πενθούντες να χαρούν και να ξεχάσουν! Στο χώρο που πέθανε ο άνθρωπος τους ένα "ακοίμητο", για σαράντα μέρες, καντήλι θα θυμίζει την απουσία του, ενώ κάθε μέρα ο χώρος θα λιβανίζεται.

Ο Τάφος

Ο παραδοσιακός θασίτικος τάφος είναι ξύλινο κάγκελο με ένα μεγάλο σταυρό στο κεφάλι του νεκρού. Ένα ξύλινο κιβώτιο με τζάμι μπροστά χρησιμεύει για την τοποθέτηση του καντηλιού, που, τουλάχιστον τις πρώτες σαράντα μέρες, πρέπει να είναι "ακοίμητο". Εκεί τοποθετείται και η φωτογραφία του. Στο σταυρό αναγράφεται το ονοματεπώνυμο, η ηλικία και η ημερομηνία θανάτου. Κάποιες φορές συναντούμε λίγα λόγια ή κάποιους στίχους που δείχνουν τα συναισθήματα των ζωντανών. Γύρω από το κάγκελο τοποθετούνται γλάστρες ή φυτεύονται λουλούδια, κυρίως βασιλικός και τριανταφυλλιές. Οι συγγενείς νιώθουν βαριά την ευθύνη της φροντίδας του τάφου, γιατί ο κόσμος είναι έτοιμος πάντα να "κουτσομπολεύει" και να ερμηνεύει κάθε καθυστερημένη επίσκεψη ως "λησμονιά"! Δεν είναι λίγες οι φορές που επισκέπτονται τον τάφο και με τη συνοδεία ιερέα, για να διαβάσει τρισάγιο ή ευχές, για να μην "βρουκολακιάσει" ο νεκρός ή , αν έχει γίνει κάτι τέτοιο, για να επανέλθει στο μνήμα του. - Είναι άπειρες οι "ιστορίες" για ψυχές που κυκλοφορούν ανάμεσα στο δικό τους περιβάλλον, για "πνεύματα" που έρχονται και ξανάρχονται διψώντας για χαρές της ζωής! -

Μνημόσυνα

Σε τακτά διαστήματα το έθιμο ορίζει επιμνημόσυνες δεήσεις, για να μην ξεχαστεί ο νεκρός και να αναπαυτεί η ψυχή του. Έτσι τελούνται 3μερα, 9μερα, 20στά, 40νθήμερο, 3μηνα, 6μηνα, 9μηνα, "χρόνος", 3χρονα ή 5χρονα, ανάλογα με την ημερομηνία εκταφής. Το κάλεσμα γίνεται με "το στόμα" ή με ψωμί και κρασί και ένα σακουλάκι κόλλυβα, που θα φέρουν νεαρά κορίτσια του χωριού στα σπίτια. Με τέτοια επισημότητα τελούνται τα 40νθήμερο, ο "χρόνος" και της εκταφής. Μοιράζονται και πάλι κεριά και κόλλυβα και παξιμάδι στην εκκλησία, ακολουθεί ο καφές, και για ορισμένους γεύμα, όπου προσφέρεται το ίδιο φαγητό με την κηδεία. Έκτακτα μπορεί να ψάλλεται το όνομα του νεκρού σε κάθε λειτουργία, γιορτή, ψυχοσάββατο κλπ, και κατά την περίοδο που είναι στο χώμα και μετά την εκταφή.

Εκταφή

Ανάλογα με το έδαφος που βρίσκονται τα νεκροταφεία κάθε χωριού, υγρό, ξηρό, κλπ, γίνεται η εκταφή του νεκρού στα τρία ή πέντε χρόνια. Πρέπει να έχει λιώσει καλά το σώμα, για μην αναγκαστούν να το "ξαναλαμώσουν". Συγγενείς και μερικοί συγχωριανοί ειδικευμένοι ανοίγουν τον τάφο, βγάζουν ό,τι έχει απομείνει από τα ρούχα του νεκρού και τα ξύλα του φέρετρου και καθαρίζουν όλα τα κόκαλα από το χώμα, αφού τα συγκεντρώσουν προσεκτικά. Έπειτα τα πλύνουν, τα στεγνώνουν, τα ραντίζουν με κρασί και βασιλικό, και τα τοποθετούν σε ξύλινο κιβώτιο. Μέσα υπάρχει στρωμένο κάτασπρο καινούριο ύφασμα, πάνω στο οποίο είναι κεντημένος ένας σταυρός κόκκινος. Εξωτερικά το κιβώτιο φέρει φωτογραφία του προσώπου, καθώς και το ονοματεπώνυμο του. Το κιβώτιο αυτό, κατά το τελευταίο μνημόσυνο, είναι τοποθετημένο κάτω από το τραπέζι που φέρει τον δίσκο με τα κόλλυβα, μέσα στο χώρο της εκκλησίας. Τελικός προορισμός του είναι το "Κοιμητήρι" του χωριού, όπου εκεί τοποθετημένο με τάξη και χρονολογική σειρά θα θυμίζει την ύπαρξη του συγκεκριμένου ανθρώπου στο παρελθόν.

Κάπως έτσι έφευγαν οι παλιοί Θάσιοι απ' αυτή τη ζωή και περνούσαν στην άλλη, την αιώνια. Χωρίς τυμπανοκρουσίες, χωρίς πολυτέλειες, χωρίς στεφάνια και νεκροφόρες, μέσα από την αγάπη και τη φροντίδα των ανθρώπων που τους αγάπησαν και νιώθουν βαθιά το κενό που θα δημιουργήσει ο χαμός τους. Αυτή τη δύσκολη ώρα κυριαρχούσε η υποχρέωση και το συναίσθημα, χωρίς καμία προσπάθεια δημιουργίας εντυπώσεων και αυτά είναι που αξίζουν!

Χατζηεμμανουήλ Μαρία, Φωτίου Ευαγγελία.